Eind jaren '60 boog Tyrrell's chef ontwerper Derek Gardner zich over het hele concept van een Formule 1-bolide en haar vier wielen. Hij zat niet zozeer met de vraag hoeveel wielen een Formule 1-auto nodig had, maar vroeg zich wel af of vier wielen de ultieme vorm was. Gardner had namelijk een probleem. In 1969 waren de meeste constructeurs overgestapt naar vierwielaandrijving. Cosworth introduceerde namelijk de DFV (double four valve), een motor welke bekend stond om haar voordelige vermogen/gewichtsverhouding. Deze motor maakte het voor klanten mogelijk om vierwielaandrijving toe te passen zonder de bolide fors op gewicht te brengen. Lotus, Matra en McLaren ontwikkelden ieder hun vierwielaangedreven wagens. Gardner zag in dat dit systeem de auto's aan de voorkant zwaar maakte, wat zorgde voor buitenproportioneel veel onderstuur in de bochten. De hoge voorbanden zorgden voor zóveel opwaartse druk, dat de vierwielaandrijving zijn functie snel verloor. Wat te doen? Gardner streek langs zijn kin bij de gedachte aan vier voorwielen, kleiner van formaat om ondanks de minimalisatie van de opwaartse druk genoeg rubber op de weg te houden om snel door de bocht te komen. Tyrrell Project 34 was geboren. Een zeswieler met vier voorwielen waarvan de achterste vooras de vierwielaandrijving zou vormen. Het project kwam niet van de grond door de ontwikkeling van aerodynamica. Echter, Derek Gardner zou halverwege de jaren '70 het stof van het project blazen en de P34 alsnog tot leven wekken. Hoewel uniek, de P34 was niet de enige zeswieler in de autosport.
Zeswielers in de autosport. Ze hebben onderling niet veel met elkaar gemeen, maar het is en blijft één van de opvallendste verschijningen. Je herkent het immers meteen en vraagt je direct af waarom men überhaupt meer dan vier wielen wilt gebruiken. Wat is het voordeel? Is het in de eerste plaats succesvol gebleken? De vroege vormen van zeswielers dateren van vóór de Tweede Wereldoorlog. Medio jaren '20 bedacht Hans Stuck dat het ontembare vermogen van de raceauto's op onverharde ondergrond beter gedistribueerd kon worden wanneer men niet twee maar vier wielen op de achteras plaatste. Dit zien wij vandaag de dag nog steeds terug op agrarische voertuigen. Tractors hebben immers een immens koppel waar dubbele banden op de achteras een groot voordeel leveren op modderig landbouwareaal. Het concept bleek succesvol, Stuck (de vader van Hans Joachim) was oppermachtig in de heuvelklimwedstrijden. Bovendien werd het idee overgenomen door Auto Union en Mercedes. De Auto Union Type-C/D V16 was al een bruut om te zien, met de dubbele achterwielen presenteerde het zich al helemaal als een vehikel uit een Transformers-film. Van dit type is slechts één exemplaar overgebleven. De auto stond samen met een aantal andere Auto Unions geparkeerd in Zwickau, Saksen. Het Russische leger heeft deze auto's bij het bevrijden van de stad geconfisqueerd als oorlogsbuit. De Type-C werd naar Moskou gestuurd om een technische autopsie te ondergaan. Toen de Russen de wagen in 1976 in stukken wilden zagen werd de auto gekocht door het Riga Motor Museum. Na de val van de Sovjet-Unie stelden ingenieurs van Audi vast dat het ging om de originele, enige nog bestaande Type-C/D welke uitsluitend voor heuvelklimwedstrijden werd gebruikt. De auto is volledig gerestaureerd en wordt zo af en toe voor evenementen van stal gehaald en gereden door Hans Joachim Stuck terwijl een replica zijn debuut maakte op het Goodwood Festival of Speed in 1997, gereden door Pink Floyd's Nick Mason.
De eerste zeswieler die naadloos past in het rariteitenkabinet van de autosport is de Pat Clancy Special uit 1948. Met recht. Pat Clancy, eigenaar van een vrachtwagenbedrijf, zag hoe goed meerdere assen het deden op het gebied van tractie en besloot een Kurtis-raceauto met een Offenhauser-motor (Amerikaans manufactuur) om te laten bouwen van een twee-asser naar een drie-asser. Twee achterassen, dat was het idee. Heel ongebruikelijk om op dit niveau te experimenteren was het niet. In de jaren '40 was het vrij gebruikelijk om de grenzen van het technisch mogelijke op te zoeken. Tijdens de Indy 500 van 1948 behaalde de Pat Clancy Special een meer dan respectabele 12de positie. Bij gebrek aan telemetrie wist men toen nog niet dat de verhouding tussen tractie en minimale rolweerstand een gecompliceerder huwelijk was dan simpelweg zoveel mogelijk wielen met zoveel mogelijk tractie op de weg zetten. Het is niet moeilijk voor te stellen hoe geamuseerd Frank Kurtis moest zijn geweest toen hij, na gevraagd te zijn een zeswielige Indycar te bouwen, de hoorn op de haak legde en achter de tekentafel plaatsnam. De Pat Clancy Special is nog steeds te bewonderen, hoewel het alleen nog maar in replicavorm bestaat. De replica is in 1999 gebouwd door A.J. Watson, voor de Indycar-fanaten een bekende naam. Watson, junior leerling van Frank Kurtis, heeft een aantal succesvolle chassis' gebouwd voor de Indycar waarvan zes de Indy 500 hebben gewonnen.
Terug naar de Formule 1. De Tyrrell P34 maakte haar debuut in 1976 aan het begin van het Europese theater in Jarama, Spanje. Begin jaren '70 was het team van Ken Tyrrell toonaangevend op het gebied van techniek en veiligheid. Jackie Stewart won in 1971 en 1973 de titel. Derek Gardner zag echter in dat Formule 1 auto's erg instabiel werden aan de voorkant en kon niet ontkennen dat de Cosworth DFV haar beste tijd achter zich had liggen: "It was still producing the same horsepower that it always had, or a little more even, but with the success of the Ferrari, the possible success of engines like Matra or anybody else who came along with a Flat 12, V12 or 12 cylinder whatever, you're going to be hopelessly outclassed. I wanted to make a big breakthrough." In september 1975 werd het prototype in London gepresenteerd aan de pers, waarbij Frank Williams zijn kaak van de vloer moest rapen, zo vertelt men. Tyrrell was met Goodyear de samenwerking aangegaan om hen de 10'' inch voorbanden aan te leveren. Over het algemeen deed de P34 het meer dan uitstekend. Hoewel veelvoudig uitgevallen bleek de theorie van Gardner te kloppen en zorgde de vermindering van opwaartse druk op de voorkant voor een hogere topsnelheid. In 1976 werd het team derde bij de constructeurs na vijftien podiums, waaronder een magnifieke dubbel in Zweden. Hoewel in 1977 nog drie podiums werden behaald bleek het concept niet meer mee te kunnen draaien. Het hoge gewicht van de vooras vormde een probleem, evenals de slechte ontwikkeling van de voorbanden (deze werd door Goodyear zelf stopgezet). Gardner probeerde meer grip te forceren door de spoorbreedte aan te passen, maar daarmee staken de banden buiten de voorvleugel waarmee het aerodynamische voordeel teniet werd gedaan. Aan het eind van 1977 werd de P34 aan de kant gezet.
March was zeer geïnteresseerd in het project van Tyrrell. Teammanager Max Mosley zag er tevens potentieel in, hoewel meer commercieel van aard dan een daadwerkelijk prestatiegerichte innovatie. Het kon een echt show-piece worden en daarmee sponsoren aantrekken. March zat medio 1970 immers om financiële middelen verlegen. Ontwerper Robin Herd ging aan de slag, nam een oudere March 761 en monteerde zo goedkoop mogelijk een tweede as. De internationale pers smulde van het ontwerp en de March haalde dan ook meer dan eens de voorpagina van autosport magazines. Een rijdbare versie werd in december 1976 getest. In 1977 testte Ian Scheckter op Silverstone de 2-4-0 in volledige Rothmans livery. Hoewel Scheckter zwaar onder de indruk was van de tractie bleek de 2-4-0 niet vooruit te branden in de bochten. De ontwikkeling werd stopgezet en de March heeft nooit een race gezien. Qua publiciteitsstunt was het echter een succes. Net zo'n interessant ontwerp was de Ferrari 312T6, waarbij het cijfer zes uiteraard op de hoeveelheid wielen wees. In maart 1977 spotte de pers op Fiorano een vreemd ontwerp met zes wielen waarbij de vier achterwielen op de enkele as naast elkaar werden geplaatst. Niki Lauda hield de lippen stijf op elkaar en nadat Carlos Ruetermann er een zwaar ongeluk mee beleefde een paar maanden later, werd het project in de koelkast gezet. Wat nu precies de reden was achter het ontwikkelen van de Ferrari 312T6 is onduidelijk gebleven. Of het een publiciteitsstunt was kunnen we niet met zekerheid vaststellen. Later zou Ferrari zelfs met de werkelijkheid aan de haal gaan door een foto te publiceren waarop Clay Regazzoni op Fiorano in actie te zien is in een achtwielige(!) 312. Echter, dit was duidelijk een stunt, want op de betreffende foto is goed te zien hoe de auto stilstaand is gefotografeerd met een extra wiel geplaatst achter de voor- en de achteras.
Een veel serieuzere gooi naar een racewaardige zeswieler was de Williams FW08, ontworpen door Patrick Head in 1981. De FW08 volgde hetzelfde 2-4-0 principe als March eerder al deed, maar door een hoger budget en meer technische kennis kon de FW08 ontwikkeld worden tot een volwaardige grand prix-auto, betrouwbaar en snel. Het grote voordeel van de twee achterassen was het feit dat de luchtstroom over de achterwielen minder werd verstoord dan met de hogere en bredere achterwielen gebruikelijk was. Deze verstoring was problematischer met achterwielen dan met voorwielen, hetgeen Tyrrell poogde te elimineren. De Williams was bovendien van oorsprong al erg licht (ver onder het minimum voor Formule 1-wagens) waardoor het extra gewicht geen groot probleem was. De auto werd tevens ontworpen met het oog op ground effect, welke met het 2-4-0 systeem een voordeel had omdat het de oppervlak van de bodemplaat vergrootte alsmede het voorgenoemde effect. De auto bleek tijdens tests in 1983 serieus snel te zijn. Echter, toen Williams de auto in 1984 wilde laten debuteren deed de FIA de zeswieler in de ban en was ook vierwielaandrijving niet meer toegestaan. Zonde.
Liam Lawson werd eerder deze week aangekondigd als de nieuwe teamgenoot van Max Verstappen bij Red Bull Racing. De Ni...
Het Formule 1-seizoen zit er alweer op. Terwijl 2024 op zijn einde loopt, zijn de teams allang weer bezig met het nie...
Red Bull-junior Isack Hadjar zal volgend jaar in de Formule 1 gaan racen voor het Visa Cash App Racing Bulls. Hij wor...
Liam Lawson zal vanaf 2025 gaan racen voor het team van Red Bull Racing, waar hij de nieuwe teamgenoot van Max Versta...
Van Amersfoort Racing heeft de eerste coureur voor 2025 bekendgemaakt. De 21-jarige Brit John Bennett zal, net als ti...
En elke keer als Williams iets leuks ontwikkeld wordt het verboden voor ze het in een seizoen kunnen inzetten... Gold ook voor de CVT, bijvoorbeeld. Gelukkig weet Williams er vaak een commercieel aantrekkelijk product van te maken wat ze vervolgens weer kunnen verkopen. Voorbeeld is ook de KERS op basis van vliegwiel. Hebben ze ook ontwikkeld bij Williams maar nooit ingezet in de F1 auto's.
@ Zeswieler Kijk eens vriend, speciaal een onderwerp voor jou ! Ben benieuwd naar je reactie.
Ja mooi he :)
Ja, mijn gedachte ook. Maar denk je niet dat hij het zelf geschreven heeft?
@ Peter, Ik ken de redacteuren niet op deze site, daar ben ik te kort actief voor. Maar mocht het zo zijn, klasse stuk hoor! Klassieke oudere stukken van terug in de tijd zijn altijd geweldig om te lezen en daarna op youtube of dailymotion (het grootste race archief qua formule 1 wedstrijden ter wereld) eens na te kijken.
Haha nee, dit heb ik niet geschreven nee. :-)
Maar vanzelfsprekend vind ik het erg vermakelijk dat dit artikel geschreven is en aan de reacties te zien ben ik niet de enige die met weemoed doordrenkt wordt.
Het is niet alleen omdat hij zes wielen had, maar het behelst ook de tijd, waarin vele bladzijden nog onbeschreven waren en er nog zeeën van ruimte was voor innovatie en radicale ideeën. Hoe gaaf zou dat zijn als die ruimte er weer kwam!
Ik was 6 jaar in 1976 en mijn vader die bij de DAF werkte was liefhebber van formule 1. Zo goed en zo kwaad als het kon volgde hij dit en ik met mijn zesjarige concentratiecapaciteit pikte dan vaak de start mee en werd geroepen als er een crash was geweest. En toen... in de zomervakantie van 1976 gebeurde het legendarische ongeluk van Niki Lauda; de beelden -die iedereen van de crash kent- werden niet live uitgezonden maar kwamen achteraf. En met de geuren en kleuren vertelstijl van mijn vader heeft dit op een zesjarige ontzettend veel impact gehad. 's Nachts heb ik ook -zo vertelde mijn moeder- de naam Niki Lauda meerdere malen in mijn slaap gezegd. Doordat dat jaar ook de mooiste en eerste F1 zeswieler reed met Jody en Patrick erin was ik verknocht geraakt. Deze zeswieler maakte -naast het ongeluk met Niki Lauda- heel veel indruk op me en was in mijn ogen een fckn UFO! Het zag er gewoon bizar uit en ik liep over van sensatie!
Vanaf toen was ik voor Jody Scheckter, en natuurlijk voor Niki Lauda, mede ook ivm de come back van Niki Op Monza; de beelden van zijn hoofd in het verband waar het bloed nog doorheen kwam [in mijn ogen was Niki nu een mummie] vergeet ik nooit meer. Ook dat zijn oren eraf gesmolten waren was een feit dat te gek voor woorden was voor een klein kind.
ik heb 'm nog nooit live gezien die zeswieler. Ieder jaar hoop ik dat hij er bij is tijdens de Historic GP dagen op Zandvoort. Ik denk dat ik wel een traantje wegpink haha, als ik 'm ooit zie en mag aanraken. Het is voor mij gewoon de ultieme belichaming van de oude tijd en een soort tastbare relikwie van mijn kindertijd.
goeie foto Brabham BT50!! :-)
Ik heb een antwoord getypt maar ik zie 'm niet verschijnen. Hopelijk komt ie nog...
(oef, maar deze verschijnt wel meteen; ik hoop niet dat ik voor niks heb zitten typen.)
Gaaf zeswieler! Mooie anekdote, en zo treffend. We zijn ongeveer even oud en Lauda en zn ongeluk maakte ook grote indruk op me en herinner me heel vaag zwart wit beelden en de bezoeken aan Zandvoort. Het eerste modelletje wat ik maakte was de P34 van Tamiya en daarna de BT46 vanwege Lauda en Alfa Romeo :) Ja coole actiefoto he haha
@Zeswieler
Fantastisch verhaal! Op de cover van de Britse krant Autoweek staat daags na de onthulling met gepast scepticisme ''But what if it works?''. Ja, wat dan? gaat iedereen het dan overnemen? Niet echt, wat juist heeft bijgedragen aan de legendarische status van de P34. Het is jammer dat er geen agenda op internet te vinden is voor de evenementen waar de originelen te vinden zijn. Ik weet wel dat meneer Scheckter kort geleden een P34 heeft gekocht en deze zo nu en dan uitleent voor speciale evenementen, bijvoorbeeld de Camberley Car Show van dit jaar. Op Goodwood ontbreekt de P34 vrijwel nooit. Dat vereist wel wat reizen, maar aan jouw enthousiasme te zien zullen grenzen niet bestaan ;).
BNAAFS:
haha alleen mn portemonnee denkt daar iets anders over.. die heeft hele voelbare duidelijke grenzen helaas. Ik moet wel zeggen dat het kriebelt hoor als ik de beelden zie van Goodwood. Helaas is de P34 die dan meestal in actie komt die uit 1977, en eigenlijk vind ik m het allergaafst met die flinke schoorsteen erbovenop, zoals op t plaatje bij dit artikel. Zó heeft hij echte weinig gereden, omdat tijdens dat seizoen de grote luchthappers in de ban gingen..
Maargoed, de P34 Tyrrell is gewoon een geweldig voorbeeld hoe er gezocht werd naar snelheid destijds. En wat dat betreft zo jammer dat alles is dichtgetimmerd. Restricties te over, want als men toch eens meer de vrije hand kreeg, dan kwamen er weer veel meer exotische ontwerpen.
De haaienrugvin zoals in 2010 was ik dan ook blij mee, puur omdat het mocht. Effe totaal iets nieuws. :-)
Dat dacht ik al Brabham-BT50, dat wij ongeveer hetzelfde bouwjaar hadden. ;-)
Dat waren tijden, zulke dingen zou je toch graag weer zien. Teams die met compleet nieuwe oplossingen komen. Helaas is echt alles dichtgetimmerd tot de ventieldopjes aan toe
Die omgebouwde neus van McLaren in de jaren eind 80 waar ze mee getest hebben. Geweldig gewoon.... Maar geweldig lelijk.
Ja dat was ook gaaf. Ik vond de zeswieler ook niet echt mooi maar wel indrukwekkend vooral ook omdat ie nog competatief was ook.
Nee mooi is mss anders, maar de aantrekkingskracht zat 'm voor mij vooral in zijn extremiteit..
De March 2-4-0 is in Den Haag te bewonderen in het Louwman museum
Geweldige 1e post, namen mij en denk ook vele anderen die je link gaan opvolgen, welkom op de chat.
Ik heb die March ook ooit gezien ergens rond 2004, destijds in Autotron.
Ja is sowieso een aanrader, Louwman, mooie collectie met bijzondere auto's. Er staat ook een Toyota F1 wagen
Ook hier grote waardering voor dit soort historische artikelen. Leuk ook dat iets verder wordt gekeken dan in de keuken van F1 alleen.
Een uitgebreid verhaal over het project van Tyrrel vind je op:
www.project34.co.uk/
De pont bij CS van Amsterdam doet me altijd aan versie II denken.
Meer sixwheel mania, onder andere met een fake Lotus 76 vind je hier:
http://classic-cars-talks.blogspot.nl/2012/07/six-wheelers-craze.html
Toen was F1 nog F1: Een raceklasse waarin de ingenieursbreinen zich nog mochten uitleven zonder beperkt te zijn door de punten en komma's in de regeltjesdiarree die heden ten dage zorgt dat de F1 veel weg heeft van eenheidsworst.
Wie was het weer die zei: Schilder ze allemaal wit en je ziet het verschil tussen de wagens amper.
@ Zeswieler! Mooi stukje! Ik herken mezelf er zelfs in.
Thanks Sloggerke!
Waar bijna niemand het over heeft, zijn ook die raampjes aan de zijkant. Er is ook n versie waar die raampjes echt heel groot zijn. Ook dat vond ik echt ongekend om het sturen nu te kunnen zien! Lijkt me eigenlijk best gaaf om eens een F1 wagen te zien die een volledig transparant bodywork heeft!
Ja dat was een leuk idee inderdaad, die ovale raampjes erin
@ de zeswieler. IDD Lauda en Ronnie Peterson zijn ook mijn eerste echte herinneringen aan F1.
Indrukwekkend. En ergens nog een brand op het circuit Zandvoort, vermoedelijk Roger Williamson in 1973, toen was ik 6.
Kan me ook nog herinneren dat er een Renault opsteeg op de Hunzerug, dat was tijdens een testdag waar ik samen met een vriendje was, denk in 80 of 81. We waren stiekem naar het circuit gefietst en onder het hek doorgekropen. Wat me ook nog bij staat is dat Andretti hard crashte voor bos-in met zn Alfa Romeo, ik dacht door falende skirts, hetzelfde euvel waardoor de Renault airborne ging. De beelden heb ik nog vaak teruggezien in het intro van Tros-Televizier vroegah
Ja Brabham,
dat was Winkelhock sr.
zeer bekende crash. heb jij die in t echt gezien??? wauw!!
Lokale tijd
Lokale tijd
Bahrain International Circuit - Wintertest
Tomask250282
Posts: 722
@ Zeswieler Kijk eens vriend, speciaal een onderwerp voor jou ! Ben benieuwd naar je reactie.