Een controversieel begin: De allereerste GP van de Verenigde Staten

De Formule 1 en de Verenigde Staten hebben lang een haat-liefde verhouding met elkaar gehad. Toch zijn er al 77 Formule 1-races verreden op Amerikaanse bodem. Dit weekend vindt op het Circuit of the Americas de 78e race plaats, hoewel het pas de 45e keer is dat de wedstrijd officieel de 'Grand Prix van de Verenigde Staten' wordt genoemd. GPToday.net neemt je mee terug naar de allereerste editie van deze iconische Grand Prix, wat meteen een gedenkwaardig én controversieel Formule 1-weekend bleek te zijn.

De Verenigde Staten (VS) en de Formule 1 delen een lange geschiedenis met elkaar die teruggaat tot 1950. Dat jaar markeert het ontstaan van de koningsklasse van de autosport en sindsdien wordt er ook geracet op Amerikaanse bodem. Het was namelijk de Indy 500 die van 1950 tot 1960 meetelde als een officiële ronde van het wereldkampioenschap Formule 1.  

Deze elf Indy 500’s werden echter niet georganiseerd onder de naam ‘Grand Prix van de Verenigde Staten’. Voor de eerste Amerikaanse GP moeten we terug naar het jaar 1958. In dat jaar werd de eerste Grand Prix van de VS gehouden in Riverside in Californië, maar toch ook weer niet helemaal. Het was in werkelijkheid een ronde van het USAC Road Racing Championship voor sportwagens die in de jaren vijftig enorm populair waren in de racerij aan de Amerikaanse westkust. Daardoor werd de eerste officiële GP van de VS pas in 1959 georganiseerd. Sindsdien hebben er 44 Amerikaanse GP’s plaatsgevonden, en de allereerste was misschien wel een van de meeste memorabele en controversiële.

12 december 1959: De eerste Amerikaanse GP 

De eerste Grand Prix van Amerika werd verreden op 12 december 1959 op de Sebring International Raceway. Het circuit, dat tegenwoordig de thuisbasis van de 12 uur van Sebring in de endurance-racerij is, was meteen het decor voor een zeer spannende seizoensafsluiter, waarbij nog drie coureurs kans maakten op het wereldkampioenschap. De negende ronde in het kampioenschap werd een rechtstreeks gevecht tussen Jack Brabham van het fabrieksteam van Cooper (31 punten), Stirling Moss in de Cooper van Rob Walker (25,5 punten) en Tony Brooks van Ferrari  (23 punten). Brabham was dé grote favoriet voor de wereldtitel, alleen al vanwege het puntensysteem dat destijds in de Formule 1 van kracht was. Alleen de eerste vijf coureurs konden punten scoren (8-6-4-3-2), met een extra punt voor de snelste ronde.

En alsof het zo moest zijn, leek de top drie in het kampioenschap zich ook te kwalificeren op de eerste startrij – die toentertijd nog uit drie startplaatsen bestond. Moss ging met de pole aan de haal, en leek door Brabham en Brooks vergezeld te gaan worden op de eerste rij, maar hier kwam in de nacht van zaterdag op zondag verandering in. De Amerikaan Harry Schell werd uit het niets gepromoveerd naar de derde plaats en verwees Ferrari-rijder Brooks terug naar P4. Schell had namelijk ongemerkt een veel snellere tijd genoteerd aan het einde van de kwalificatiesessie. Hij noteerde eerst een 3:11.2, die goed genoeg was voor P11, maar verbeterde dit ongezien naar een 3:05.2. 

Protest tegen Schell

Ferrari was het hier totaal niet mee eens, en er ontstonden ook protesten bij alle andere teams. Ferrari protesteerde zelfs tijdens het Amerikaanse volkslied voorafgaand aan de race, maar daar had de wedstrijdleiding maling aan, en zij lieten de Amerikaan gewoon vanaf P3 vertrekken. Dat had echter nooit mogen gebeuren, want Schell had een scherpe bocht naar rechts ontdekt waarmee hij een heel recht stuk en de Warehouse Hairpin kon omzeilen, waardoor hij zes seconden van zijn tijd kon afhalen. Daar had hij in de race uiteindelijk helemaal niks aan, want na een dramatische start viel hij rijdend op P8 al na zes ronden uit.

Brooks kan titel vergeten na touché

Maar zijn collega’s op de eerste rij kenden een wel een prima start. Moss behield in bocht één de leiding, maar moest hiervoor wel afrekenen met Brabham’s teamgenoot Bruce McLaren. De Nieuw-Zeelander, die op het laatste moment in moest stappen voor de niet fit verklaarde Masten Gregory, startte vanaf P10, maar had een raketstart.  Hij ging bocht één zij-aan-zij in met Moss, maar gaf uiteindelijk toe. Bovendien liet hij teamgenoot Brabham meteen voorbijgaan, zodat die in de buurt kon blijven van zijn titelrivaal. De derde kanshebber op de titel, Brooks, zag zijn titelkansen na de eerste ronde al als sneeuw voor de zon verdwijnen. Hij werd in bocht één van achteren aangereden door zijn teamgenoot Wolfgang von Trips en moest direct een pitstop maken. Hij en Ferrari zullen na de start van de race nog bozer zijn geweest over de beslissing van de wedstrijdleiding, die uiteindelijk toch wel degelijk van invloed was op de titelstrijd.

Brabham schiet zichzelf in de voet

Vooraan het veld had Moss alles onder controle. Hij had rap een voorsprong van tien seconden opgebouwd, maar kon na vijf ronden zijn titelaspiraties in de prullenbak gooien, toen hij moest opgeven met versnellingsbakproblemen. Brabham kwam zodoende aan de leiding en wist dat hij zijn titel in principe binnen had, maar het werd aan het einde van de race toch nog penibel. Brabham, die de hele race had geleid voor teamgenoot McLaren, had voor de race een aansporingen van zijn teammanager Cooper genegeerd. Hij had de Australiër aangespoord om met een volle tank te starten, maar dit werd genegeerd door Brabham, die met een lichtere bolide meer snelheid hoopte te vinden.

Dit kwam hem aan het einde van de race duur te staan. De rijder voor het fabrieksteam van Cooper moest een aantal ronden voor het einde langzamer gaan rijden om brandstof te besparen. Dit leek in eerste instantie geen probleem, omdat zijn teamgenoot ook van zijn gas was gegaan en Moss’ teamgenoot Maurice Trintignant toch nog een grote achterstand had op de rijders van het fabrieksteam, maar de Fransman kwam steeds dichter bij het Cooper-duo. McLaren, die eerst van zijn gas was gegaan en niet voorbij zijn teammaat wilde, zag Trintignant naderen en wilde dat zijn teammaat hem voorbij zou laten. Eerst weigerde Brabham, maar na aandringen van zijn team liet Brabham McLaren voorbijgaan met nog twee ronden te gaan.

Eerste overwinning McLaren, Brabham valt stil

Brabham moest daarna ook Trintignant en zijn titelrivaal Brooks laten passeren. In die volgorde finishte de top drie ook, waardoor McLaren zijn eerste GP-overwinning op zijn naam schreef, maar zijn teamgenoot moest nog hard werken om de finish te halen. Brabham was in de laatste ronde namelijk zonder benzine komen te staan, zette de versnellingspook in neutraal en rolde door tot de op een na laatste bocht, waarna hij begon aan de zware taak om zijn auto naar de finish te duwen (wat op dat moment nog legaal was). Hij had echter geluk dat het overgrote deel van het veld was uitgevallen met mechanische problemen, en de drie bolides achter hem op meerdere ronden achterstand lagen. Hij had zodoende genoeg tijd om zijn auto de laatste 400 meter bergopwaarts over de finish te duwen. Duwend en al kwam hij over de finish, wat hem een als vierde plaats opleverde, wat voldoende was voor zijn eerste van drie wereldtitels in de Formule 1.

Wedstrijdleiding beïnvloedt titelstrijd

Hij werd niet alleen de eerste Australische coureur die een rijderskampioenschap in de Formule 1 behaalde, maar werd ook de eerste kampioen in een auto met de motor achterin de bolide geplaatst. Al mag hij daar de wedstrijdleiding mede voor bedanken. Destijds telden alleen de vijf beste resultaten mee voor het rijderskampioenschap, waardoor de P4 van Brabham niet eens meetelde. Gezien de snelheid van Brooks en het verloop van de race, had hij de Amerikaanse GP waarschijnlijk gewonnen als hij vanaf P3 was gestart. Een overwinning voor Brooks zou pas zijn vierde beste resultaat zijn geweest en had dus meegeteld voor het kampioenschap. Daarmee zou hij op gelijke hoogte zijn gekomen met Brabham (beiden 31 punten). Maar met drie overwinningen voor de Ferrari-rijder tegenover twee voor de Australiër, zou Brooks de titel hebben gepakt.

COTA organiseert 45e editie 

Al met al was het zeer memorabele, maar ook zeer controversiële editie van de Grand Prix van Verenigde Staten, die ondanks de spanning in het kampioenschap maar weinig bezoekers trok. Een jaar later werd de race daarom niet meer in Sebring, maar op de Riverside International Raceway afgewerkt. Ook daar werd maar één Grand Prix van de Verenigde Staten verreden, waarna de Formule 1 Amerikaanse GP’s in Phoenix, Indianapolis, Watkins Glen en Austin afwerkte. Laatstgenoemde zal ook dit weekend weer de Grand Prix van de Verenigde Staten gaan organiseren. De 45e editie van de Amerikaanse GP zal vooral in het teken staan van de titelstrijd tussen Max Verstappen en Lando Norris.